Apelacja od wyroku w sprawie karnej – najważniejsze zasady
Postępowanie karne, podobnie jak cywilne, w polskim porządku prawnym jest dwuinstancyjne. Dzięki takiemu rozwiązaniu każde wydane orzeczenie podlega zaskarżeniu do sądu drugiej instancji. Środek odwoławczy przysługuje nie tylko w sytuacji, gdy skazany nie zgadza się z wysokim wymiarem kary. Katalog podstaw zaskarżenia i wniosków jest szeroki – korzystają z niego również między innymi pokrzywdzeni. Apelacja wiąże się jednak z wieloma ustawowymi wymogami, których zachowanie jest konieczne, aby skutecznie dochodzić swoich praw.
W pierwszej kolejności należy wskazać, że krąg podmiotów uprawnionych do wniesienia apelacji w sprawie karnej jest zamknięty. Zgodnie z art. 444 kodeksu postępowania karnego od wyroku sądu pierwszej instancji stronom, a pokrzywdzonemu od wyroku warunkowo umarzającego postępowanie, wydanego na posiedzeniu, przysługuje apelacja. Uprawnieni do zaskarżenia muszą również dochować przewidzianego w ustawie terminu (14 dni). Bieg terminu rozpoczyna się w momencie doręczenia wyroku z uzasadnieniem konkretnej stronie.
Ważne jest dokonanie poprawnego wyboru sądu. Sąd okręgowy rozpoznaje środki odwoławcze od orzeczeń i zarządzeń wydanych w pierwszej instancji w sądzie rejonowym, sąd apelacyjny – od tych wydanych w pierwszej instancji w sądzie okręgowym. Należy również pamiętać o zachowaniu wymogów formalnych. Apelacja od wyroku sądu okręgowego, która nie pochodzi od prokuratora, powinna być sporządzona i podpisana przez adwokata, radcę prawnego albo radcę Prokuratorii Generalnej Rzeczypospolitej Polskiej (art. 446 § 1 kodeksu postępowania karnego). Do pisma należy dołączyć odpisy dla stron przeciwnych. W przypadku apelacji kierowanej do sądu apelacyjnego dołącza się ponadto jeden dodatkowy odpis.
Sama apelacja powinna każdorazowo zawierać określenie podstawy prawnej i zakresu zaskarżenia, wskazanie zarzutów oraz wnioski końcowe. Uchylenie zaskarżonego orzeczenie ma miejsce w przypadku wystąpienia bezwzględnej przyczyny odwoławczej. Bezwzględne przyczyny odwoławcze sąd uwzględnia z urzędu – w tej sytuacji nie mają znaczenia granice zaskarżenia, podniesione zarzuty czy wpływ uchybienia na treść orzeczenia. Bezwzględne przyczyny odwoławcze zostały wymienione w art. 439 kodeksu postępowania karnego. Należą do nich najcięższe uchybienia, takie jak na przykład nienależyte obsadzenie sądu czy wydanie orzeczenia przez sąd niższego rzędu w sprawie należącej do właściwości sądu wyższego rzędu. Względne przyczyny odwoławcze reguluje z kolei art. 438 kodeksu postępowania, zgodnie z którym orzeczenie ulega uchyleniu lub zmianie w razie stwierdzenia obrazy przepisów prawa materialnego w zakresie kwalifikacji prawnej czynu przypisanego oskarżonemu, obrazy przepisów prawa materialnego w innym wypadku niż wskazany powyżej, chyba że pomimo błędnej podstawy prawnej orzeczenie odpowiada prawu, obrazy przepisów postępowania, jeżeli mogła ona mieć wpływ na treść orzeczenia, błędu w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę orzeczenia, jeżeli mógł on mieć wpływ na treść tego orzeczenia oraz rażącej niewspółmierności kary, środka karnego, nawiązki lub niesłusznego zastosowania albo niezastosowania środka zabezpieczającego, przepadku lub innego środka.
O utrzymaniu w mocy, uchyleniu lub zmianie wyroku sądu pierwszej instancji sąd odwoławczy orzeka wyrokiem (art. 456 kodeksu postępowania karnego). W drugiej instancji obowiązuje zasada zakazu zmiany wyroku na niekorzyść oskarżonego. Sąd odwoławczy nie może bowiem go skazać, jeśli został uniewinniony w pierwszej instancji lub jeśli w pierwszej instancji umorzono postępowanie.
Opisane główne zasady rządzące postępowaniem odwoławczym w postępowaniu karnym choć na pierwszy rzut oka skomplikowane, po bliższym poznaniu okazują się bardzo logiczne. Poprawne sformułowanie zarzutów oraz wniosków w apelacji jest kluczem do sukcesu. Znajomość warunków formalnych pozwoli dodatkowo uchronić się przed odrzuceniem pisma i przyczyni się do końcowego sukcesu. W postępowaniu apelacyjnym warto korzystać z pomocy profesjonalnego pełnomocnika.