Stan wojny, stan wojenny i stan wyjątkowy – czym są i jakie ograniczenia dla ludności wprowadzają?

Polska przez lata swojego istnienia musiała się mierzyć z licznymi konfliktami zbrojnymi. Teraz jest ona bezpośrednim sąsiadem państwa, które znalazło się w obliczu ogromnego, zbrojnego i humanitarnego zagrożenia ze strony Rosji. Polskie organy państwowe, po doświadczeniach związanych z zaangażowaniem naszego kraju w wojny XX wieku, musiały podjąć działania zmierzające do zapewnienia bezpieczeństwa swoich obywateli. By tego dokonać ustanowiły twarde regulacje, które dokładnie dookreślają sytuacje i przepisy wymagające zastosowań, by móc w Polsce wprowadzić stan wojny, stan wojenny lub stan wyjątkowy.  I choć pojęcia te, dla młodszej części społeczeństwa, brzmią dość synonimicznie, oznaczają różne stany i wiążą się z odmiennymi regulacjami wprowadzonymi w celu ochronny swoich obywateli.

 

Jeśli chcesz się dowiedzieć, co oznacza każde z tych pojęć, jakie środki muszą zostać podjęte, by je ustanowić i jakie niosą za sobą reperkusje, przeczytaj mój artykuł na ten temat. Dowiedz się, co oznacza każdy z nich zarówno dla państwa, jak i jego mieszkańców.

 

Stan wojny

Stan wojny wprowadza się w sytuacji, gdy zostanie wypowiedziana na danym obszarze wojna. Stan wojny, to stan przeciwny do pokoju – definiowanego jako czas pozytywny i dynamiczny w rozwoju, proces, w którym zachęca się do dialogu i w którym wszelkie konflikty rozwiązywane są w duchu wzajemnego zrozumienia i współpracy.

 

Wojna to z kolei spór z użyciem sił zbrojnych, który prowadzą dwa lub większa ilość państw. Należy odróżnić ją od konfliktu międzynarodowego, w przypadku którego w grę wchodzić może zarówno konflikt zbrojny, jak i okupacja czy nawet braku oporu z jednej ze stron. W Polsce stan wojny można wprowadzić w razie zbrojnej napaści na nasze terytorium bądź, gdy obowiązek podjęcia działań wynika z umów zawartych z innymi krajami. Jednocześnie w realiach międzynarodowych o wojnie mówi się zazwyczaj, gdy liczba ofiar staje się znaczna.

 

Należy podkreślić, że stan wojny to nie to samo co stan wojenny, który jest jednym ze stanów nadzwyczajnych.

 

Stan wojenny może być wprowadzony, gdy dojdzie do spełnienia trzech enumeratywnie wymienionych w art. 229 Konstytucji RP przesłanek tj., gdy:

 

1. wystąpi zewnętrzne zagrożenie państwa,
2. dojdzie do zbrojnej napaści na terytorium Rzeczpospolitej Polskiej,
3. z umowy międzynarodowej wynika zobowiązanie do wspólnej obrony przeciwko agresji.

 

Zewnętrzne zagrożenie państwa dotyczy sytuacji, w której naruszone jest bezpieczeństwo kraju. Jednocześnie w Konstytucji RP nie zostało sprecyzowane pojęcie zewnętrznego zagrożenia, co powoduje problemy interpretacyjne w tym zakresie. Władze podejmując decyzję o wprowadzeniu stanu wojennego, mają więc przed sobą poważne wyzwanie analityczne. Oprócz konieczności weryfikacji, czy zachodzi zagrożenie, trzeba również sprawdzić, czy jest ono zewnętrzne (oraz czy dochodzi do niego ze strony jednego czy kilku państw).

 

Nieco łatwiej zinterpretować drugą z przesłanek. Zbrojną napaść na terytorium RP rozumie się jako użycie środków militarnych służących pogwałceniu, naruszeniu integralności terytorialnej i niezależności politycznej państwa. W praktyce z taką sytuacją mamy do czynienia w przypadku zaatakowania naszego terytorium przez inny kraj.

 

Ostatnia z wymienionych przesłanek dotyczy międzynarodowych zobowiązań, które Polska przyjęła na siebie poprzez zawieranie umów z innymi państwami. Jest to praktyczny wymiar współpracy poszczególnych krajów w obliczu zagrożenia zbrojnego. Obrona jest dopuszczalna, jeśli wynika z realnego zagrożenia, a użyte środki są proporcjonalne do celu, jakiemu mają służyć.

 

Stan wyjątkowy natomiast może być wprowadzony w sytuacji, gdy dojdzie do:

 

1. zagrożenia konstytucyjnego ustroju państwa,
2. bezpieczeństwa obywateli
3. lub porządku publicznego.

 

Pierwsza z przesłanek dotyczy nie tyle nieprzestrzegania przepisów obowiązujących na terenie kraju, co istnienia takiego stanu zagrożenia, w którym działalność państwa jest uniemożliwiona bądź poważnie utrudniona ze względu na naruszenie podstawowych wartości konstytucyjnych. Bezpieczeństwo obywateli stanowi z kolei jedno z dóbr, których Polska musi bronić. Chodzi tu o sytuację, w której zagrożona jest nieograniczona liczba ludzi, a działania mają charakter powszechny.

 

Porządek publiczny to stan istniejący w stosunkach wewnętrznych państwa, który charakteryzuje się zgodnym współżyciem zbiorowości obywateli, gwarantowanym przez normy prawa, przestrzegane w praktyce i zapewniające bezpieczeństwo obywateli, spokój oraz ład w życiu publicznym, w tym niezakłócone funkcjonowanie instytucji publicznych (K. Działocha w: Garlicki, Konstytucja, art. 230, t. 4, s. 3; por. też K. Prokop, Stany nadzwyczajne w Polsce, s. 82–87). Gdy zostaje ono naruszone, zachodzą przesłanki wprowadzenia stanu wyjątkowego.

 

Stan wyjątkowy ma prowadzić do przywrócenia normalnego funkcjonowania państwa.

 

Kto jest odpowiedzialny za wprowadzenie opisanych stanów?

Stan wojny jest wprowadzany uchwałą sejmu. W pierwszym kroku pominięto więc całkowicie Senat oraz Prezydenta. W sytuacji, gdy Sejm nie może się zebrać na posiedzenie, o stanie wojny postanawia Prezydent Rzeczypospolitej.

 

Decyzję o wprowadzeniu stanu wojennego podejmuje Prezydent Rzeczypospolitej na wniosek Rady Ministrów. Może on obowiązywać zarówno na części, jak i na całym obszarze państwa.

 

Stan wyjątkowy może być z kolei wprowadzony na mocy rozporządzenia Prezydenta na wniosek Rady Ministrów. Może dotyczyć zarówno całego terytorium kraju, jak i tylko niektórych jego części. Czas trwania stanu wyjątkowego jest ograniczony do nie więcej niż 90 dni. Przedłużenie może nastąpić tylko raz, za zgodą Sejmu i na czas nie dłuższy niż 60 dni (art. 230 Konstytucji RP). Prezydent ma jednak możliwość jego zniesienia w przypadku, gdy zagrożenie ustanie.

 

Jakie ograniczenia dla ludności występują w tej sytuacji?

Wprowadzenie stanu wojny, stanu wojennego lub stanu wyjątkowego wiąże się z konkretnymi utrudnieniami nie tylko dla obywateli, ale również innych osób przebywających na terytorium Polski. Do najbardziej popularnych należy m.in. zakaz organizowania zgromadzeń, ograniczenia w przemieszczaniu i działaniu mediów, kontrola paczek i korespondencji oraz zawieszenie działalności stowarzyszeń.

 

Jednocześnie nie mogą być ograniczane wolności ani prawa człowieka. Państwo powinno w szczególności szanować godność, dobra osobiste oraz prawa humanitarne osób przebywających na jego terytorium.

 

Obostrzenia muszą być dostosowane do poziomu zagrożenia występującego na danym obszarze. Władze mają za zadanie monitorować przestrzeganie ustalonych zasad przez obywateli aż do momentu, gdy zostanie przywrócony pokój na terenie kraju.