Przedawnienie przestępstwa – po jakim czasie ustaje jego karalność?

Wykrycie i ustalenie sprawców przestępstwa nie zawsze jest proste. Przepisy kodeksu karnego rozstrzygają, że jeżeli od chwili dopuszczenia się czynu zabronionego upłynie określony okres, sprawca uniknie odpowiedzialności karnej za jego popełnienie. Dowiedz się, po jakim czasie przedawnia się przestępstwo i jakie zasady wiążą się z tą instytucją.

 

Co to jest przedawnienie karalności?

Przedawnienie karalności jest równoznaczne z ustaniem karalności czynu zabronionego. Przestępstwo przedawni się, jeśli od jego popełnienia upłynie określony w przepisach czas. Jeśli w tym okresie nie wszczęto postępowania karnego, później nie będzie już można go rozpocząć.

 

Przedawnienie karalności może mieć wpływ również na już toczące się postępowanie. Jeżeli dojdzie do przedawnienia w jego toku, sprawa powinna zostać umorzona. Okoliczność ta jest brana pod uwagę z urzędu, czyli oskarżony nie musi samodzielnie podnosić zarzutu przedawnienia. Z tego powodu w praktyce sądowej zdarzają się próby przewlekania postępowania, gdy termin przedawnienia jest bliski.

 

Nie istnieje jeden, z góry określony okres, po którym karalność ustaje. Jeśli chcesz dowiedzieć się, kiedy przedawni się karalność konkretnego przestępstwa, musisz zweryfikować zasady, które go dotyczą.

 

Terminy przedawnienia karalności

Kodeks karny rozstrzyga, po jakim czasie dochodzi do przedawnienia przestępstwa. Terminy zostały ustalone, biorąc pod uwagę wagę czynu zabronionego. Im wyższa kara za popełnienie danego czynu, tym więcej czasu musi upłynąć, aby mogło dojść do przedawnienia karalności.

 

Zgodnie z art. 101 k.k. karalność przestępstwa ustaje, jeżeli od czasu jego popełnienia upłynęło:

• 30 lat, gdy czyn stanowi zbrodnię zabójstwa;
• 20 lat, gdy czyn stanowi inną zbrodnię;
• 15 lat, gdy czyn stanowi występek zagrożony karą pozbawienia wolności przekraczającą 5 lat;
• 10 lat, gdy czyn stanowi występek zagrożony karą pozbawienia wolności przekraczającą 3 lata;
• 5 lat, gdy chodzi o pozostałe występki.

 

W przypadku przestępstw ściganych z oskarżenia prywatnego (np. zniesławienie, naruszenie nietykalności cielesnej, uszkodzenie ciała na okres poniżej 7 dni) ich karalność ustaje z upływem roku od momentu, w którym pokrzywdzony dowiedział się o osobie sprawcy przestępstwa, nie później jednak niż z upływem 3 lat od czasu jego popełnienia.

 

W obu przypadkach opisanych powyżej – zarówno w odniesieniu do przestępstw ściganych z oskarżenia publicznego, jak i z oskarżenia prywatnego – jeżeli dokonanie przestępstwa zależy od nastąpienia określonego w ustawie skutku, bieg przedawnienia rozpoczyna się od czasu, gdy taki skutek nastąpił.

 

W przypadku występków przeciwko życiu i zdrowiu, popełnionych na szkodę małoletniego, zagrożonych karą, której górna granica przekracza 5 lat pozbawienia wolności oraz przestępstw przeciwko wolności seksualnej i obyczajności popełnionych na szkodę małoletniego albo gdy treści pornograficzne obejmują udział małoletniego, przedawnienie karalności przestępstwa nie może nastąpić przed ukończeniem przez niego 30. roku życia.

 

Przedawnienie karalności a przedawnienie wykonania kary

Przedawnienie karalności to nie to samo co przedawnienie wykonania kary. Obie instytucje zostały stworzone ze względu na pogląd, że po dłuższym czasie dążenie do wyegzekwowania kary mija się z celem karania i prewencji. Jednocześnie trzeba podkreślić, że przedawnienie karalności wyłącza skazanie w ogóle. Przedawnienie wykonania kary dotyczy z kolei kary już orzeczonej, która ze względu na upływ czasu określonego w przepisach nie może być w dalszym ciągu egzekwowana.

 

Zgodnie z art. 103 k.k. nie można wykonać kary, jeżeli od uprawomocnienia się wyroku skazującego upłynęło:

• 30 lat w razie skazania na karę pozbawienia wolności przekraczającą 5 lat albo karę surowszą;
• 15 lat w razie skazania na karę pozbawienia wolności nieprzekraczającą 5 lat;
• 10 lat w razie skazania na inną karę.

 

Takie same zasady stosuje się odpowiednio do środków karnych, środków kompensacyjnych oraz przepadku.

 

Wyłączenie instytucji przedawnienia karalności i przedawnienia wykonania kary

Ustawodawca podczas tworzenia przepisów dotyczących przedawnienia karalności i przedawnienia wykonania kary rozstrzygnął, że istnieją przypadki przestępstw tak poważnych, że zastosowanie do nich przedawnienia byłoby niesłuszne.

 

Przepisów dotyczących przedawnienia karalności i przedawnienia wykonania kary nie stosuje się w przypadku:

• zbrodni przeciwko pokojowi,
• zbrodni przeciwko ludzkości,
• przestępstw wojennych,
• umyślnego przestępstwa zabójstwa,
• umyślnego przestępstwa ciężkiego uszkodzenia ciała,
• umyślnego przestępstwa ciężkiego uszczerbku na zdrowiu,
• pozbawienia wolności łączonego ze szczególnym udręczeniem, popełnionego przez funkcjonariusza publicznego w związku z pełnieniem obowiązków służbowych.

 

We wskazanych przypadkach – nawet jeśli dojdzie do upływu terminów wskazanych w przepisach ogólnych regulujących te instytucje – karalność przestępstwa albo wykonanie kary się nie przedawni. Sprawca nie będzie mógł tym samym czerpać korzyści z upływu czasu i uwolnić się od odpowiedzialności za popełniony czyn.